همان‌طور که دانشمندان مؤسسه‌ی جنر خود را برای کارآزمایی‌های بالینی گسترده آماده می‌کنند، آزمایش‌های جدید نشان می‌دهد که واکسن آن‌ها در میمون‌ها مؤثر است. بیشتر گروه‌های پژوهشی دیگری که درحال کار روی واکسن ویروس کرونا هستند، برای نشان دادن بی‌خطر بودن واکسن، مجبور بوده‌اند که کارشان را با آزمایش‌های بالینی کوچک متشکل از چند صد شرکت‌کننده آغاز کنند. اما دانشمندان مؤسسه‌ی جنر، جهشی درزمینه‌ی ساخت واکسن پیشتاز بودند؛ زیرا در کارآزمایی‌های پیشین ازجمله نمونه‌ی انجام‌شده در سال گذشته علیه یک ویروس کرونای دیگر، بی‌خطر بودن واکسن بالقوه‌ی آن‌ها اثبات شده است. این امر به آن‌ها کمک کرد تا بتوانند سریع‌تر پیش بروند و قرار است آزمایش‌های واکسن کرونا جدید خود را با بیش از ۶ هزار شرکت‌کننده تا پایان ماه جاری آغاز کنند، با این امید که نه‌تنها بی‌خطر بودن بلکه کارآیی واکسن بالقوه‌ی خود را هم نشان دهند.
دانشمندان آکسفورد می‌گویند که اگر کارآیی واکسن تأیید شود و مجوز اضطراری سازمان‌های نظارتی نیز اخذ شود، چند میلیون دوز اول واکسن ممکن است تا ماه سپتامبر آماده شود که حداقل چندین ماه زودتر از دیگر تلاش‌های اعلام‌شده خواهد بود.
اکنون آن‌ها اخبار امیدوارکننده‌ای را دریافت کرده‌اند که نشان می‌دهد ممکن است چنین چیزی امکان‌پذیر باشد. دانشمندان آزمایشگاه راکی‌مانتین مؤسسه ملی سلامت در مونتانا ماه گذشته ۶ میمون رزوس را با یک دوز از واکسن آکسفورد تلقیح کردند. سپس حیوانات را درمعرض مقادیر زیادی از ویروس عامل همه‌گیری جهانی قرار دادند. این مواجهه باعث بیماری دیگر میمون‌ها در آزمایشگاه شد. وینسنت مانستر، پژوهشگری که هدایت آزمایش را برعهده داشته است، می‌گوید پس از گذشت بیش از ۲۸ روز، همه‌ی ۶ میمونی که واکسن را دریافت کرده بودند، سالم بودند. دکتر مانستر با ذکر اینکه دانشمندان هنوز درحال تجزیه‌و‌تحلیل نتایج هستند، گفت: «میمون رزوس تقریبا نزدیک‌ترین چیزی است که به انسان داریم.»
دکتر مانستر گفت انتظار دارد نتایج را هفته‌ی بعد با دانشمندان دیگر به اشتراک بگذارد و سپس آن را برای داوری و انتشار به یک مجله ارسال کند. البته مصونیت در میمون‌ها لزوما به این معنا نیست که واکسن مورد آزمایش همان درجه از حفاظت را در انسان نیز فراهم خواهد کرد.
شرکت چینی سینوواک که اخیرا کارآزمایی بالینی را با حضور ۱۴۴ شرکت‌کننده آغاز کرده است، نیز گفته است که واکسن آن‌ها روی میمون رزوس مؤثر بوده است. اما با ده‌ها تلاشی که به‌منظور یافتن واکسن برای کووید ۱۹ درحال انجام است، نتایج میمون‌ها جدیدترین نشانه است که نشان می‌دهد پژوهشگران آکسفورد در این رقابت پیش افتاده‌اند. امیلیو اِمینی، مدیر برنامه واکسن در بنیاد بیل و ملیندا گیتس که از بسیاری از تلاش‌های رقیب در زمینه‌ی توسعه‌ی واکسن حمایت مالی می‌کند، گفت: «این یک برنامه‌ی بالینی بسیار بسیار سریع است.»
تعیین اینکه کدام واکسن بالقوه از این تلاش جهانی به‌عنوان موفق‌ترین تلاش ظاهر خواهد شد، تا زمانی‌که داده‌های کارآزمایی بالینی در دسترس قرار نگیرد، غیرممکن است. دکتر امینی استدلال کرد که در هر صورت، بیش از یک واکسن لازم است. برخی ممکن است در گروه‌هایی مانند کودکان یا افراد مسن‌تر تأثیر بیشتری داشته باشند یا هزینه‌های متفاوتی داشته یا در دوزهای مختلفی اثرگذار باشند. او گفت داشتن بیش از یک نوع واکسن در دست تولید به اجتناب از تنگاهای تولید نیز کمک می‌کند.
اما به‌عنوان اولین موردی که به چنین مقیاس نسبتا وسیعی دست می‌‌یابد، کارآزمایی آکسفورد حتی درصورت ناکامی، به ما درس‌هایی درمورد ماهیت ویروس کرونا و پاسخ سیستم ایمنی خواهد داد و می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار دولت‌ها، اهداکنندگان، شرکت‌های دارویی و دانشمندانی که به‌دنبال توسعه‌ی واکسن هستند قرار دهد.
تمام مطالعات دیگر هم با چالش‌های مشابهی روبهرو خواهند شد، ازجمله به دست آوردن میلیون‌ها دلار بودجه، ترغیب سازمان‌های نظارتی برای تأیید آزمایش‌های بالینی، نشان دادن ایمنی واکسن و بعداز همه‌ی این‌ها، تأیید اثربخشی آن در حفاظت از مردم دربرابر ویروس کرونا. جالب اینکه، موفقیت روزافزون تلاش برای مهار شیوع کووید ۱۹ ممکن است یک مانع دیگر باشد. پروفسور آدریان هیل، مدیر مؤسسه‌ی جنر و یکی از پنج پژوهشگر درگیر در این تلاش در مصاحبه‌ای گفت:
ما تنها افراد در کشور هستیم که می‌خواهیم تعداد عفونت‌های جدید در اینجا تا چند هفته‌ی بعد همچنان بالا بماند تا بتوانیم واکسن خود را آزمایش کنیم.
قوانین اخلاقی به‌عنوان یک اصل کلی، آلوده کردن شرکت‌کنندگان انسانی را به یک بیماری جدی ممنوع می‌کند. این بدان معنا است که تنها راه اثبات اثربخشی واکسن آن است که افراد را در جایی که ویروس به‌طور طبیعی در پیرامون آن‌ها در گردش است، واکسینه کنیم. پروفسور هیل گفت اگر اقدامات فاصله‌گیری اجتماعی یا دیگر عوامل باعث کند شدن نرخ عفونت‌های جدید در بریتانیا شوند، کارآزمایی ممکن است نتواند اثربخشی واکسن را نشان دهد. ممکن است نرخ ابتلا به عفونت در شرکت‌کنندگانی که دارونما دریافت می‌کنند، نسبت‌به کسانی که واکسن را دریافت می‌کنند، بیشتر نباشد. در این شرایط، دانشمندان مجبور می‌شوند که آن را در مکان‌های دیگر امتحان کنند؛ مشکلی که هر تلاش دیگری در زمینه‌ی واکسن نیز با آن روبهرو خواهد بود.
تلاش‌های مؤسسه‌ی جنر درزمینه‌ی توسعه‌ی واکسنی برای کووید ۱۹ از هدف تاکنون ناموفق پروفسور هیل برای توسعه‌ی واکسن علیه یک بلای دیگر یعنی مالاریا ریشه گرفته است. او در اوایل دهه‌ی ۱۹۸۰ هنگامی که در دوبلین دانشجوی پزشکی بود، عموی کشیش خود را ملاقات کرد که در جریان جنگ داخلی در بیمارستانی در زیمبابوه‌ی امروزی کار می‌کرد و در همان زمان به مالاریا و دیگری بیماری‌های گرمسیری علاقمند شد. پروفسور هیل گفت: «من تعجب کردم. شما در بیمارستان‌ها در انگلیس و ایرلند چه می‌بینید؟ آن‌ها هیچ‌یک از این بیماری‌ها را ندارند.»
شرکت‌های بزرگ دارویی معمولا در همه‌گیری‌هایی که عمدتا کشورهای درحال توسعه را درگیر می‌کنند، یا اینکه قبل از رسیدن واکسن به بازار شیوع آن‌ها به پایان می‌رسد، سود کمی می‌بینند. بنابراین پروفسور هیل ۶۱ ساله پس از آموزش در حوزه‌ی پزشکی گرمسیری و گرفتن درجه‌ی دکترا در ژنتیک مولکولی، کمک کرد تا مؤسسه‌ی آکسفورد به یکی از بزرگ‌ترین مراکز آکادمیک پژوهش بدون سود درزمینه‌ی واکسن بپیوندد.
مؤسسه‌ی جنر در مسیر ساخت واکسن برای ویروس کرونا از نوعی فناوری استفاده می‌کند که هدفش تغییر کد ژنتیکی یک ویروس آشنا است. در یک واکسن کلاسیک، برای آغاز پاسخ ایمنی از نسخه‌ی ضعیف‌شده‌ی ویروس استفاده می‌شود. اما در فناوری به‌کاررفته در مؤسسه‌ی جنر، ابتدا ویروسی دیگر در جهتی اصلاح می‌شود که اثرات آن خنثی شود و سپس به نحوی دستکاری می‌شود که مانند ویروسی باشد که دانشمندان به‌دنبال متوقف کردنش هستند. وقتی این عامل ازطریق واکسن وارد بدن می‌شود، می‌تواند به شکل‌گیری پاسخ ایمنی برای مبارزه و کشتن ویروس مورد هدف منجر شود و حفاظتی علیه عامل بیماری‌زا فراهم کند.
پروفسور هیل به مدت چندین دهه با این فناوری کار کرده است تا نوعی ویروس تنفسی را که در شامپانزه‌ها یافت می‌شود، به‌منظور ایجاد پاسخ ایمنی دربرابر مالاریا و دیگر بیماری‌های انسانی اصلاح کند. این مؤسسه در طول ۲۰ سال گذشته، بیش از ۷۰ کارآزمایی بالینی درباره‌ی واکسن‌های بالقوه دربرابر انگل عامل مالاریا انجام داده است که تاکنون نتایج هیچ‌کدام موفقیت‌آمیز نبوده است. اگرچه در سال ۲۰۱۴، واکسنی مبتنی‌بر ویروس شامپانزه‌ها که پروفسور هیل آن را آزمایش کرده بود، با افزایش مقیاس تولید در حد یک میلیون دوز ساخته شد. اگر واکسن کرونا مؤثر باشد، این الگو می‌تواند برای تولید انبوه واکسن علیه این ویروس نیز مورد استفاده قرار گیرد.
یکی از همکاران قدیمی پروفسور هیل به‌نام پروفسور سارا گیلبرت نیز همان ویروس شامپانزه را اصلاح کرد تا واکسنی علیه ویروس کرونای عامل مرس بسازد. پس از آنکه یک کارآزمایی بالینی در بریتانیا بی‌خطر بودن واکسن را تأیید کرد، آزمایش دیگری در ماه دسامبر در عربستان سعودی که در آن بیماری مرگ‌بار یادشده هنوز شیوع دارد، آغاز شد. او وقتی در ماه ژانویه شنید که دانشمندان چینی کد ژنتیکی ویروس عامل کووید ۱۹ را شناسایی کرده‌اند، به این فکر افتاد که شاید فرصتی برای تأیید سرعت و انطباق‌پذیری رویکردشان فراهم شده باشد. او به‌خاطر می‌آورد: «ما فکر کردیم، خوب، آیا باید آن را امتحان کنیم؟ این یک پروژه‌ی آزمایشگاهی کوچک خواهد بود و ما مقاله‌ای منتشر خواهیم کرد.»
با شعله‌گیری همه‌گیری جهانی، بودجه‌هایی فراهم شد. تمام واکسن‌های دیگر به‌سرعت در فریزر قرار داده شد تا آزمایشگاه مؤسسه بتواند تمام‌وقت روی کووید ۱۹ متمرکز شود. سپس محدودیت‌های ناشی‌از شیوع بیماری افرادی را که درحال کار روی کووید ۱۹ نبودند، مجبور کرد در خانه بمانند. پروفسور هیل گفت: «معمولا کل دنیا برنمی‌خیزد و بگوید چگونه می‌توانیم کمک کنیم؟ آیا مقداری پول می‌خواهید؟ واکسن‌ها برای همه‌گیری‌های جهانی و همه‌گیری‌های جهانی نیز برای واکسن‌ها خوب هستند.»
دانشمندان دیگری که در این پروژه مشارکت دارند، درحال کار با چند شرکت تولیدکننده دارو در سرتاسر اروپا و آسیا هستند تا درصورت تأیید واکسن، تولید سریع میلیاردها دوز واکسن ممکن شود. به هیچ کسی حق انحصار بازاریابی اعطا نشده است و یکی از آن‌ها مؤسسه‌ی بزرگ سرم در هند است که بزرگ‌ترین تأمین‌کننده واکسن در جهان است. سندی داگلاس پزشک ۳۷ ساله‌ی آکسفورد که بر تولید واکسن نظارت می‌کند، گفت اهداکنندگان حتی قبل از اثبات اثربخشی واکسن، درحال صرف ده‌ها میلیون دلار برای آغاز فرایند تولید واکسن در تاسیسات در بریتانیا و هلند هستند. او گفت: «هیچ چاره‌ی دیگری وجود ندارد.»
اما این تیم هنوز با تولیدکنندگان آمریکای شمالی به توافق نرسیده است؛ تا حدودی بدین خاطر که آن شرکت‌های بزرگ دارویی معمولا قبل از سرمایه‌گذاری روی یک داروی بالقوه، خواستار حقوق انحصاری در سرتاسر جهان هستند. پروفسور هیل گفت: «من شخصا اعتقاد ندارم که در زمان همه‌گیری جهانی باید مجوز انحصاری وجود داشته باشد. بنابراین ما از بسیاری از آن‌ها می‌خواهیم. کسی قرار نیست از این کار پول زیادی به دست آورد.»
تلاش مؤسسه‌ی جنر تنها مورد امیدبخش درزمینه‌ی واکسن کووید ۱۹ نیست. دو شرکت آمریکایی به‌نام‌های مادرنا و اینوویو نیز کارآزمایی‌های بالینی کوچکی را با فناوری‌هایی آغاز کرده‌اند که شامل مواد ژنتیکی دستکاری‌شده می‌شود. آن‌ها هم به‌دنبال اثبات بی‌خطر بودن واکسن و هم کسب دانش بیشتر درمورد دوز و متغیرهای دیگر هستند. این فناوری‌ها تاکنون موفق به دریافت مجوز یا تولید در مقیاس گسترده نشده‌اند.
شرکت چینی کن‌سینو نیز کارآزمایی بالینی را در چین با استفاده از فناوری مشابه با فناوری مؤسسه‌ی آکسفورد با استفاده از سویه‌ای از همان ویروس تنفسی که در انسان‌ها یافت می‌شود و نه شامپانزه، آغاز کرده است. اما نشان دادن اثربخشی واکسن در چین ممکن است دشوار باشد زیرا در این کشور عفونت‌های کووید ۱۹ کاهش پیدا کرده است.
اگرچه دانشمندان مؤسسه‌ی جنر با در دست داشتن داده‌های مربوط به بی‌خطر بودن واکسن که حاصل کارآزمایی‌های انسانی آن‌ها درمورد واکسن‌های مشابه برای ابولا، مرس و مالاریا است، نظارت‌کنندگان بریتانیایی را ترغیب کرده‌اند که اجازه دهند درحالیکه همه‌گیری در کشور وجود دارد، کارآزمایی‌های خود را با سرعت غیرمعمولی پیش ببرند. این مؤسسه هفته‌ی گذشته یک کارآزمایی بالینی مرحله‌ی یک را با حضور ۱۱۰۰ نفر آغاز کرد. ماه آینده نیز یک کارآزمایی ترکیبی مرحله دوم و سوم را با حضور ۵ هزار نفر دیگر آغاز خواهد کرد. برخلاف پروژه‌های واکسن دیگری که درحال انجام است، این کارآزمایی با اهداف تأیید هم اثربخشی و هم ایمنی انجام می‌شود. اگر ده‌ها نفر از شرکت‌کنندگانی که دارونما را دریافت می‌کنند، دچار کووید ۱۹ شوند درحالیکه این تعداد در افرادی که واکسن را دریافت می‌کنند، یکی دو نفر باشد، دانشمندان پیروزی خود را اعلام خواهند کرد. پروفسور هیل گفت:
سپس ما یک مهمانی خواهیم داشت و به جهان خبر می‌دهیم. هر کسی که دارونما را دریافت کرده است، نیز فورا واکسینه می‌شود.
اگر شرکت‌کنندگان بسیار کمی در بریتانیا عفونی شده باشند، مؤسسه کارآزمایی‌های دیگری را درجایی که ویروس کرونا هنوز درحال انتشار است، احتمالا در آفریقا یا هند انجام می‌دهد. پروفسور هیل گفت:
ما مجبور خواهیم بود که همه‌گیری جهانی را تعقیب کنیم. اگر ویروس هنوز در برخی از ایالت‌های آمریکا در گردش باشد، غیرممکن نیست که درنهایت آن را در ماه نوامبر در آمریکا آزمایش کنیم.